Cách đây 50 năm, vào lúc 5 giờ sáng ngày 19/4/1975, Phan Thiết – Bình Thuận hoàn toàn được giải phóng. Đây cũng là thời điểm mà các lực lượng cách mạng của ta vào tiếp quản Thị xã. Với những con người đã từng tham gia chiến đấu, chứng kiến giờ khắc thiêng liêng ấy cũng như quá trình phát triển của đô thị Phan Thiết hôm nay – họ không khỏi bồi hồi, xúc động khi nhớ về những ngày tháng tư lịch sử. Với họ, được sống, được gặp gỡ đồng chí, đồng đội và thấy được sự “thay da đổi thịt” của quê hương đất nước sau ngày giải phóng không chỉ là niềm tự hào mà còn động lực để những người lính năm xưa động viên nhau tiếp tục phát huy phẩm chất “Bộ đội Cụ Hồ”, làm gương cho con cháu noi theo.

Lịch sử truyền thống vẻ vang của quân và dân Phan Thiết, Bình Thuận trong những ngày tháng tư lịch sử cách đây 50 năm vẫn luôn được lưu giữ với khí thế “quyết chiến quyết thắng”, với nhịp độ “thần tốc, táo bạo, bất ngờ”. Theo Lịch sử Phan Thiết giai đoạn từ 1930 đến 1975, thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ cứu nước: “Ngày 18/4/1975, Bộ chỉ huy tiền phương cánh quân Duyên Hải quyết định sử dụng Lữ đoàn xe tăng và Quân đoàn 2 bộ binh phối hợp với lực lượng địa phương, tiến theo quốc lộ I vào giải phóng Phan Thiết. Cùng ngày 18/4/1975, vào lúc 18 giờ 30, Tiểu đoàn 130 của quân ta liên tục bắn phá mãnh liệt các vị trí ở trung tâm thị xã Phan Thiết và tiểu khu, các kho hậu cần, kho xăng và đạn ở Căng nổ tung, bốc cháy đỏ rực bầu trời phía Nam Phan Thiết. Đúng 20 giờ ngày 18/4/1975, quân ta chia làm 3 mũi tấn công vào Phan Thiết: Mũi chủ yếu theo đường I đánh vào tiểu khu toà hành chính, theo đường Bình Hưng thọc xuống chặn cửa biển Thương Chánh; Mũi thứ hai từ Phú Long theo đường Phước Thiện Xuân vòng xuống Phú Hài đánh chiếm Lầu Ông Hoàng chặn địch rút chạy về Mũi Né; Mũi thứ ba lách tất cả các mục tiêu trong Thị xã theo đường I đánh chiếm Căng Esêpíc. Đến 23 giờ 00' đêm ngày 18/4/1975 Quân ta đã chiếm giữ hoàn toàn sân bay và đồn bót địch ở Căng. Khi xe tăng của ta xông vào chặn đánh trước cổng Sở Chỉ huy tiểu khu và toà hành chính thì bọn địch hoảng hốt tháo chạy. Tên tỉnh trưởng Bình Thuận không dám ra trực thăng mà phải theo cửa sau trốn ra biển. 02 giờ sáng ngày 19/4/1975, lực lượng ta giải phóng nhà lao Phan Thiết, giải thoát hơn 400 đồng bào, chiến sĩ bị giam giữ. 08 giờ sáng ngày 19/4/1975, Ủy ban Quân quản vào tiếp quản Phan Thiết, tiến hành công bố Lệnh số 01, kêu gọi toàn bộ ngụy quân, ngụy quyền phải ra trình diện và nộp lại vũ khí. Hai lá cờ giải phóng được hai đồng chí Đoàn Quang và Lê Văn Mỉn chuẩn bị trước, một lá được cắm tại Ủy ban Thị xã Phan Thiết trên đường Trần Phú hiện nay và một lá được cắm tại trụ sở Ấp Bình Hưng. Sau đó, khắp phố phường của Phan Thiết cờ giải phóng lần lượt xuất hiện trên khắp tuyến đường và nhà dân. Đến 09 giờ ngày 19/4/1975, một tốp máy bay A37 từ hướng Sài Gòn đã lao xuống định dội bom phá sập 3 chiếc cầu hòng chặn bước tiến của quân ta. Các loại súng của ta chỉa nòng lên bầu trời, nổ giòn giã, chúng vội rút lên cao, quầng đảo vài lượt rồi chuồn thẳng”.

Và đối với những người đã trực tiếp chiến đấu, trưởng thành trong những ngày tháng tư lịch sử ấy - những con người một thời đã xả thân vì độc lập tự do của quê hương đất nước ngày nào, bây giờ tóc đã điểm bạc, sức khỏe đã xế chiều nhưng ở họ cảm xúc về ngày chiến thắng – ngày giải phóng quê hương Phan Thiết luôn là một kí ức không bao giờ quên. Nguyên là Đội trưởng Đội An ninh vũ trang tỉnh giai đoạn 1969 – 1974 – đóng chân trên địa bàn Phan Thiết và lực lượng này được gieo về cho Phan Thiết thực hiện nhiệm vụ sau ngày giải phóng 19/4/1975, ông Giang Hồng Linh, sinh năm 1947, hiện cư ngụ tại khu phố 6, phường Phú Thủy, cho biết: Những ngày tháng tư này, trong Ông luôn cảm thấy bồi hồi và xúc động khi nhớ lại thời khắc thiêng liêng của ngày quê hương giải phóng. Bởi, là một du kịch mật rồi thoát ly ra rừng hoạt động từ năm 1965 cho đến khi được giao nhiệm vụ phụ trách cơ quan Ban an ninh Hàm Thuận cho đến năm 1967 chuyển về Ban an  ninh tỉnh rồi sau đó là Đội trưởng Đội an ninh vũ trang tỉnh từ năm 1969 cho đến ngày giải phóng, thì mong ước và cũng là mục tiêu luôn được những người chiến sỹ cách mạng yêu nước như ông Giang Hồng Linh hướng tới là giải phóng quê hương, đánh đuổi ngụy quân, ngụy quyền. Chính vì vậy, khi quê hương Phan Thiết, Bình Thuận chính thức được giải phóng và đơn vị ông được giao nhiệm vụ về tiếp quản Thị xã nên ai cũng vui mừng và hạnh phúc. “Phải nói đó là một sự kiện hết sức trọng đại mà cả một thời kỳ 21 năm Đảng lãnh đạo cuộc Kháng chiến chống Mỹ thông qua nhiều chiến dịch, nhất là chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử đã giải phóng miền Nam, trong đó có Phan Thiết, Bình Thuận. Cho nên Nhân dân, cán bộ đảng viên rất là phấn khởi, rất là vui mừng, chào đón. Lúc đó bà con chuẩn bị mọi thứ có thể để mà cháo đón các lực lượng vào tiếp quản Thị xã Phan Thiết. Người thì vẫy cờ, người thì vẫy hoa nhưng mà chủ yếu là hoa sẵn có trong vườn nhà, người thì cầm nón, cầm quạt vẫy chào. Tất cả nhìn rất là bình dị nhưng vô cùng thiêng liêng vì đó là giây phút của độc lập, tự do. Khi vào tiếp quản, có thể nói với sự cộng tác của các lực lượng từ lực lượng chủ lực rồi bộ đội địa phương, các đội công tác và đặc biệt là sự đồng lòng của các tầng lớp Nhân dân Phan Thiết lúc bấy giờ, với sự hoạt động mạnh mẽ như vậy nên trong một thời gian ngắn chúng ta đã tiếp quản Phan Thiết tương đối toàn diện, tổn thẩn về mặt kinh tế và các mặt khác vì thế cũng giảm đi ít nhiều. Ngay khi tiếp quản, lúc đầu thì vô cùng phức tạp vì chuyển từ thời chiến sang thời bình, từ chế độ cũ để lại, những tàn dư của bọn ngụy quân ngụy quyền vẫn còn …nên ngay lúc đó nhiệm vụ quan trọng nhất của chúng tôi là ổn định an ninh trật tự. Trong đó, ở địa bàn Phan Thiết, chúng tôi tập trung ổn định tình hình vì lúc đó do còn nhiều vấn đề khác nhau nên thời gian đầu sau giải phóng tình trạng vượt biên, vượt biển cũng khá phức tạp. Nhưng dưới sự lãnh đạo của Đảng nên công tác an ninh của chúng tôi đã từng bước đảm bảo được các nhiệm vụ đề ra” - Ông Giang Hồng Linh, nói.

Còn đối với CCB Lê Văn Vĩnh, sinh năm 1945 – thời điểm quê hương giải phóng, trong vai trò là Đội trưởng Đội công tác Phú Trinh, trưa 19/4/1975, Ông cùng Đội công tác về tiếp quản và được giao nhiệm vụ là Bí thư đoàn Thanh niên của Thị xã Phan Thiết. Vui mừng và phấn khởi khi về vùng nội thị, với nhiệm vụ trên giao ông bắt tay ngay vào củng cố và xây dựng lực lượng tổ chức đoàn. Bởi vào thời điểm ây, Ban chấp hành đoàn thanh niên của Thị xã chỉ có số ít những người hoạt động từ ngoài rừng vào, do đó, để bổ sung lực lượng cho đoàn hoạt động, tổ chức đã rút thêm lực lượng từ học sinh trường Phan Bội Châu lúc bấy giờ. Và chỉ một tháng sau, tổ chức đoàn thanh niên của Thị xã sau giải phóng đã củng cố từ cơ sở và đi hoạt động. CCB Lê Văn Vĩnh, cho biết: “Bao nhiêu ngày tháng năm ở ngoài rừng nó cực kỳ gian khổ chỉ trông cho ngày giải phóng. Nên tất nhiên khi giải phóng vô, với khí thế hào hùng của tuổi trẻ lúc đó nên vô cùng phấn khởi. Một cái sự thay đổi lớn lao làm sao kể hết nổi. Từ tâm thế của chiến sỹ cách mạng yêu nước cho đến vị thế của người chiến thắng kẻ thù, cộng với con người của tuổi trẻ nữa. Mình thắng mà. Cảm xúc nó thiêng liêng vô cùng lắm. Anh em trong đội công tác lúc đo nhìn nhau mà nước mắt rơi. Xúc động vì hạnh phúc. Nếu như hoạt động ở rừng có cái gian khổ của nó thì sau giải phóng cũng có cái gian khổ riêng nhưng chúng tôi luôn quyết tâm để hoàn thành tốt nhiệm vụ trên giao”.

Trong mạch nguồn cảm xúc nhớ lại những năm tháng chiến đấu cách đây 50 năm, những cựu chiến binh như ông Lê Văn Vĩnh hay Giang Hồng Linh, họ vẫn không quên nhớ về những đồng chí, đồng đội đã anh dũng hy sinh khi quê hương chưa được giải phóng. Bởi, để đánh đuổi giặc Mỹ và bè lũ tay sai, ngụy quân, ngụy quyền với nhiều lớp phòng thủ, thì phía ta cũng xây dựng vô ván cơ sở mật nào là an ninh mật, du kịch mật, giao liên mật... mỗi lực lượng lại xây dựng cho mình các mắt xích để kết nối từ trong ra ngoài và ngược lại. Chính vì vậy, với những người đã trực tiếp chiến đấu trong cuộc kháng chiến như Ông Linh, Ông Vĩnh vẫn luôn biết ơn những người dân đã gan dạ, dũng cảm, mưu trí đào hầm nuôi dấu cán bộ. Dù lúc ấy, những người dân yêu nước vẫn luôn biết rằng việc nuôi dấu, nắm tình hình phục vụ cho cách mạng khi bị lộ có thể bị địch bắt và giết hại cả gia đình. Nói lên điều này, ông Giang Hồng Linh suy nghĩ: “Mỗi lần nghĩ đến họ, tôi lại xúc động vô cùng. Trong lòng tôi họ chính là những anh hùng. Họ dám hy sinh để phục vụ cho cách mạng. Ở họ không chỉ là sự dũng cảm mà còn là sự mưu trí, sáng dạ để nuôi dấu chúng tôi.”

Sau ngày giải phóng, những cán bộ như ông Lê Văn Vĩnh hay Giang Hồng Linh tiếp tục được giao, đảm nhận và trải qua nhiều vị trí công tác quan trọng khác nhau. Trong đó, ông Giang Hồng Linh là Phó bí thư – Chủ tịch UBND Thị xã Phan Thiết, giai đoạn 1992 – 1995 và cuối 1995 đến khi nghỉ hưu vào năm 2007 là Viện Trưởng Viện kiểm sát Nhân dân tỉnh Bình Thuận; còn ông Lê Văn Vĩnh từ 1985 đến khi nghỉ hưu vào năm 1990 là Chủ nhiệm Ủy ban kiểm tra Thị ủy Phan Thiết. Quá trình công tác cũng như chứng kiến sự đổi thay của quê hương Phan Thiết sau 50 năm được giải phóng cho đến nay, họ luôn cảm thấy tự hào và tin tưởng vào những thành quả của cách mạng đạt được trong từng giai đoạn khác nhau. 50 năm đã trôi qua, giờ đây, đối với những con người đã cống hiến cả tuổi trẻ của mình cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng quê hương đất nước, chứng kiến được sự phát triển của quê hương, đời sống của các tầng lớp Nhân dân ngày càng được cải thiện, càng tạo thêm động lực và niềm tin thôi thúc họ tiếp tục sống tích cực, gắn bó với các phong trào của địa phương và họ chính là tấm gương, là động lực để các thế hệ sau luôn ghi nhớ và noi theo.

Với mong muốn các thế hệ mai sau tiếp tục phát huy truyền thống quê hương, viết tiếp những trang sử vẻ vang về quê hương Phan Thiết Anh hùng, CCB Lê Văn Vĩnh hay ông Giang Hồng Linh cũng rất mong muốn hệ thống chính trị thành phố tiếp tục phát huy tinh thần đoàn kết, sức sáng tạo để đưa Phan Thiết phát triển nhanh và bền vững. Trong đó, đi đôi với công tác xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên đủ sức gánh vác các nhiệm vụ trọng trách trong giai đoạn cách mạng hiện nay, họ cũng rất tin tưởng và đồng tình với chủ trương sắp xếp, tinh gọn bộ máy từ Trung ương đến địa phương.

“Chiến tranh đã lùi xa, đảng bộ chính quyền và các tầng lớp Nhân dân Phan Thiết vô cùng tự hào khi được nhà nước phong và truy tặng danh hiệu cao quý Bà mẹ Việt Nam Anh hùng cho 208 mẹ; phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang cho quân và dân Phan Thiết (1999), 4 phường, xã: Phong Nẫm(1994), Tiến Lợi (1998), Đức Nghĩa(1998), Phú Trinh(2000) và 03 Đơn vị: C1/481 biệt động (2010), C2/481 đặc công (1972), Đơn vị 480 bộ đội địa phương(2010), cùng 10 chiến sỹ cách mạng ưu tú như: Trương Văn Ly, Nguyễn Hội, Từ Văn Tư, Nguyễn Tấn Định, Đặng Văn Lãnh, Lương Văn Năm, Võ Hữu, Phạm Thị Ngư, Hồ Ngọc Lầu, Nguyễn Minh. Toàn thành phố cũng có trên  2.800 cá nhân và gia đình được tặng thưởng huân huy chương các loại và 773 bảng vàng danh dự”.

                                                      Hồng Tú